Karayemiş

Karayemiş (Prunus laurocerasus), gülgiller (Rosaceae) familyasından küçük beyaz renkli çiçekler açan, daha çok rutubetli ve gölgeli yerlerde yetişen 5-15 m boyunda, yaprak dökmeyen bir ağaç türü.

Morfolojik özellikleri

Yapraklar derimsi kısa saplı ve oval şekillidir. Orta damar alt tarafta çıkıntı teşkil eder. Çiçekler 30-40 tanesi bir arada bulunur. Taç ve çanak yaprakları 5 parçalıdır. Meyveleri zamanla siyah renk alır.

Genel kullanımı

Yaprakları şeker, tanen, kalsiyum, oksalat, emülsin, prunasin ihtiva eder. Taze yapraklardan elde edilen taflan suyu, antispazmodik ve öksürük dindirici, bulantı ve karın ağrılarını giderici olarak kullanılır. Fazla alınırsa, zehirlenme yapar. Taze meyveleri yenir. Taze meyvelerinin idrar söktürücü ve taş düşürücü etkileri vardır. Yaprakları ise gıdalara koku vermekte kullanılır.

Dağılımı

Güneybatı Asya ile Güneydoğu Avrupa'da doğal olarak yetişir. Türkiye'de Giresun , Trabzon , Rize , Ordu ve Artvin civarında yüksek dağlık bölgelerde doğal olarak bulunur.

KARAYEMİŞ (TAFLAN ya da LAZ KİRAZI)

Gen merkezi Anadolu olan meyve türlerinden birisi de karayemiştır. Botanikte Rosaceae familyası, Prunoideae ali familyası, Prunus cinsine girer (Prunus lauroceasus L.) Bitkinin doğal yayılma alanı Anadolu'da Karadeniz'in doğu bölgeleri, Toroslar, Kuzey ve Doğu Marmara ve Kafkaslar*dır. Tohumla veya kök sürgünleriyle yöre halkı tarafından çoğaltılan bu meyve türünde, özellikle kalitesi iyi olan Karayemiş türlerinin kök sürgünleriyle çoğaltılarak devamı sağlanmaktadır. Yaz-kış yaprağım dökmeyen (herdaim yeşil) boyu çalı veya ağaç hali de bulunur. Yetiştiriciliği yapılan karayemişler 5-8 m. kadar boylanabilmektedirler. Derme giden kuvvetli kök sistemi vardır. Düzgün ve genellikle dik bir gövde yapar. Sert odun dokusu, kuvvetli dal sistemi vardır. Elips biçiminde, 5-25 cm. uzunlukta, deri gibi sert ve koyu yeşil olan yapraklar kısa saplı, sivri uçlu, tam kenarlı ve kenarları seyrek dişlidir. Beyaz renkli çiçekler, 5-15 cm. boyunda bir eksen üzerinde dik duran bir salkımda toplanmıştır. Her bir çiçek üzerinde 5 çanak yaprak, 5 taç yaprak, l dişi organ ve 15-20 erkek organ bulunur. Meyveleri çekirdekli, sulu ve 6-25 mm. boyundadır. Öncelin yeşil renkte olan meyveler olgunlaşınca tiplere göre değişik renk almakla beraber genellikle siyaha yakın koyu bir renk alır. Çekirdeği, düzgün sivri bir zeytin biçimindedir. Yaprağı, çekirdeği ve meyvesi halk hekimliğinde kullanılmaktadır. Karayemişler tatlı, buruk ve acı arasında değişen yeme özcUikicrine sahiptir. Meyvenin olgunlaşma tarihi haziran sonundan eylül basma kadar uzamaktadır. Bölgede, ülkemizde ve dünyada karayemiş yetiştiriciliği konusunda başvurabileceğimiz herhangi bir literatür mevcut değildir. Karadeniz Bölgesinde yetiştiriciliği yapılan karayemişlerin
kalitesi birbirinden farklıdır. Bölge halkı bu  meyveyi severek tüketmekte; hemen her evin bahçesinde, yol kenarlannda bu bitki türüne rastlanılmaktadır. Yetiştiriciliğinin yapıldığı birçok il veya ilçelerde bu genetik kaynaklar mevcut olup, kendilerine uzanacak eli beklemektedir. Sonuç olarak: Karadeniz Bölgesfnde yaygın olarak yetiştirilen, halkın severek tükettiği ve değişik şekillerde değerlendirilen bir meyve olan karayemiş üzerinde çalışmalara başlanılmalı, özelliklerinin ortaya çıkarılarak bu türün gerçek değerinin belirlenmesi ülkcmiz için önemli faydalar sağlayacağı inancındayız.

KARAYEMİŞÎN ANAYURDU VE ÖZELLİKLERİ

Doğu Karadeniz birçok meyve ve bitkinin olduğu gibi taflanın da anavatanıdır. Familya olarak kiraz ve vişneyle aynı kategoride olan taflanın bugün bilimsel sahada kullanılan Latince ismi "Prunus Laurocererasus'tur. Dolayısıyla kiraz gibi, vişne gibi karayemiş de Rize ile derin bir alakaya sahiptir. Zira kiraz gibi, vişne gibi taflan da (en azından Latincedeki) ismîni Rize'den almıştır.  Doğu Karadeniz kıyıları haricinde taflanın diğer bir anayurdu kuzey İran ve  Balkanlarıdır. Her ne kadar bu bölgelerde de taflan gal ortamda kendiliğinden yetişebilse  de en sık ve yoğun rastlanıldığı yöre Karadeniz, özellikle de Doğu Karadeniz'dir. Öyle ki bugün Karadeniz'de pek çok yerleşim birimine de ismini vermiştir. Örneğin Samsun'un Merkez ilcesine bağlı bir Taflan bucağı vardır. Giresun'da da bazı köylerin yeni adı Taflan olarak belirlenmiştir. Gülgiller familyasından olan taflan, kışın yapraklarım dökmeyen kısa boylu bir ağaçtır. Taflan ağacının boyu en çok 5-6 metre olabilir.
Uzunca ve büyük yapraklan vardır. Üst yüzleri parlak koyu yeşil, alt yüzleri açık renkli ve tüysüzdür. Çiçekleri beyaz, 5-10 cm
boyunda bir eksen üzerinde salkım halinde topludur. Meyvesi 8-10 mm. boyunda zeytinsi bir meyvedir. Önceleri yeşilken
olgunlaşınca siyahımsı bir renk alır. Etli ve buruk lezzetlidir. Taflan makasla istenilen biçimde budanabildiği için süs bitkisi ve çit
olarak da kullanılır. Parkçılıkta kullanılan başka taflan çeşitleri de vardır. İnce yapraklı taflan, koyu yeşil yapraklı taflan, bol çiçekli taflan vb.

 KARAYEMİŞ, TAFLAN VE LAZ KİRAZI

Giresun yöresinde taflan olarak bilinen bu meyve diğer Karadeniz illerinde de genellikle bu adla bilinir. Bugün başta İstanbul olmak üzere, diğer bölgelerimizde ise taflan yerine daha ziyade Karayemiş adı kullanılmaktadır. Bu ad taflanın kirazı andıran siyaha yakın, morumsu, kırmızı meyvelerinden dolayı verilmiştir. Şimdi size taflanla ilgili bugün pek fazla bilinmeyen bir bilgiyi de aktarmak istiyoruz. Anavatanı Doğu Karadeniz olan, dünyada doğal olarak en yoğun Doğu Karadeniz'de yetişen, bilimsel alanda kullanılan ismi "Prunus Laurocerasus"u Gresun'dan alan, yöredeki bazı yerleşim birimlerine adım veren. Doğu Karadeniz halkı tarafından yemiş olarak bol miktarda tüketilen, hatta Gresun'da yemeği (Taflan Tuzlusu) bile yapılan bu meyvenin Anadolu'da bir başka adı daha vardır. Bu ad bugün de az çok bilinmekte ve kullanılmaktadır. Karayemiş meyvesin! Doğu Karadeniz aracılığıyla tanıyan Anadolu ve İstanbul insanı, kiraza aşın derecede benzemesinden ve de az önce yukarıda saydığımız nedenlerden ötürü bu meyveye yöre halkının ismini vererek "Laz Kirazı" demişlerdir. Nasıl bugün en yoğun Gresun'da yetiştirildiği için Tombul Fındığa Karadeniz Fındığı" veya "Karadeniz yağı ve balı" denilmekteyse, karayemişe de "Laz Kirazı" demektedir. Aslında bu kullanımdan yola çıkarsak çok önemli bir noktaya ulaşmaktayız. Taflan Anadolu ve İstanbul'da bu adla bilindiğine göre, bu durum bize bir zamanlar yöremizden diğer yörelere taflan ihracatı yapılmış olduğunu gösteriyor. Yani Türkiye'de başka hiçbir yörede yetişmeyen taflandan bu yolla gelir elde edilmiştir, ekonomik anlamda faydalanılmıştır. Bugün ise maalesef taflanın ekonomik alanda getirişi "sıfır" denecek düzeydedir. Yukarıda da özelliklerinden kısaca bahsettiğimiz taflan Karayemiş meyvesi Doğu Karadeniz kıyı illerinde, özellikle de Giresun. Trabzon ve Rize'de yiyecek olarak tüketilir. Giresun'da aynı kiraz gibi taflanın da yemeği yapılır. Taflan Tuzlusu olarak bilinen bu yemeğin yapılışı kiraz tuzlusuyla aynı şekildedir. Tadı ilk yenildiğinde insana biraz değişik, acayip ve nahoş gelse de yenilmeye, en
azından denemeye değer. Özellikle köylerimizde taflanlar olgunlaştıktan sonra mevsimi geçene kadar bu yemek bir hayli sevilerek  yenir.

 KARAYEMİŞİN Taflan-laz kirazı) Faydaları

 * İdrar söktürücüdür.
* Karayemiş taze ve genç yapraklanndan elde edilen Karayemiş Suyu, halk hekimliğinde yatıştırıcı, öksürük kesici, bulantı ve karın ağrılarım dindirici olarak kullanılır. Ayrıca zamanla zehirli bir glikozit içeren taflan yapraklarının kullanılması oldukça tehlikelidir.
* Mide ve bağırsak tembelliğini tedavi eder.
* Karayemiş taze meyveleri, fırında kurutulup toz haline getirilerek diyabete karşı da kullanılır. Suda kaynatıp damıtılarak da aynı işlevi görür. KARAYEMİŞ: Afrika ve Avrupa'da uzun yıllardır prostat problemleri için kullanılan bir bitkidir. Özellikle gece sık idrara  gitmeyi önler.